ماهیت علم جغرافیا همواره مورد بحث جغرافیدانان بوده است . و اکثر اختلاف نظرها درباره نوع برداشت از موضوع این علم می باشد . اما همه جغرافیدانان درباره اینکه جغرافیا پراکندگی پدیده ها را روی زمین مطالعه می کند و اینکه نقشه » ، مناسب ترین ابزار این کار است ، اتفاق نظر دارند . اما نباید فراموش کنیم که امروزه نیازهای انسان نسبت به گذشته تغییر کرده و حتی پیچیده تر شده است . از طرفی روزبه روز بر حجم اطلاعات و داده ها افزایش یافته و پردازش آنها نیاز به ابزار و روش های خاص خود را دارد .
موضوع جغرافیا فضای جغرافیایی است . لذا میتوان گفت که به علت تکامل ابزار و گسترش علم بشر نوع نگاه به جغرافیا نسبت به گذشته تکامل یافته و این نگرش که جغرافیا علم زمین است » ، بعلت دید ترکیبی و پیچیده شدن رابطه انسان و محیط تغییر نموده است .
هدف جغرافیا از مطالعه زمین و پدیده های آن ، کشف نظم موجود در آنهاست . جغرافیدان پس از کشف این نظم و فرایندهای روی زمین ، به سوالات جغرافیایی مثل : چه چیز؟ کجا؟ چگونه؟ و چرا؟ پاسخ داده و راه های بهتر زیستن را تبیین می کند .
جغرافیدانان اطلاعات خود را از راه و روشهای مختلفی به دست می آورند . یکی از این روشهای مطالعه ، مشاهده پدیده ها است . به همین خاطر جغرافیدانان مشاهده گران ماهری بوده و در همه حال اطلاعات و حقایق جغرافیایی را جمع آوری می کنند . این مشاهده ممکن است از تحقیقات میدانی ، عکس های هوایی و ماهواره ای ، کتاب ها ، و . باشد .
علم جغرافیا امروزه از اهمیت زیادی برخوردار است . علاوه بر تدریس جغرافیا در مقاطع مختلف تحصیلی ، جغرافیا سهم مهمی در سازماندهی فضا و برنامه ریزی و مدیریت منابع و آمایش سرزمین دارد . امروزه ماهیت علم جغرافیا نسبت به گذشته تفاوت زیادی کرده است . گسترش داده ها و اطلاعات جغرافیا از یک طرف و شناسایی رابطه ی متقابل حوزه های جغرافیایی از طرف دیگر ، موضوعات جدید میان رشته ای را ایجاد کرده است .
علوم جغرافیایی نقش ممتاز و موثری در تحلیل و ترسیم رابطه متقابل انسان و محیط پیرامون وی را دارند . گنجاندن درس جغرافیا در برنامه آموزشی دانش آموزان باعث می شود که دانش آموز بتواند محیط زندگی و جهان خود را بهتر بشناسد و با محدودیت ها ، توان ها و زیبایی های طبیعی آشنا شود و با درک صحیح روابط متقابل انسان و محیط ، احساس مسئولیت بیشتری نسبت به محیط زیست خود داشته باشد .
انسان و محیط دو موضوع اصلی علم جغرافیا می باشند به همین خاطر شاخه های اصلی این علم شامل دو گروه : جغرافیای انسانی و جغرافیا طبیعی می باشند و فنون جغرافیایی نیز بخاطر تهیه و تحلیل اطلاعات مربوط به دو موضوع کلی فوق ، گروه سوم علم جغرافیا را تشکیل می دهد . هرچند که جغرافیا موضوعات جداگانه ای را مطالعه می کند اما در این بین بررسی روابط متقابل انسان و محیط زیست طبیعی هدف این علم است .
جغرافیا بیشتر اطلاعات خود را از علوم طبیعی ، اجتماعی و انسانی کسب می کند و در این میان جغرافیای طبیعی ، وظیفه ای حساس در کسب اطلاعات زیربنایی از محیط زیست انسان را برعهده دارد . به همین دلیل موضوعاتی را مطالعه می کند که شامل جغرافیای ریاضی ، اقلیم ، آب در تمام اشکال آن ، ناهمواری ها ، خاک ها ، و رویش گیاهان است . لذا جغرافیای طبیعی رابطه مستقیمی با علومی همچون ؛ هواشناسی ، آب شناسی ، زمین شناسی ، خاک شناسی و گیاه شناسی دارد . با مطالعه اجزای محیط زیست طبیعی و اثرات آنها ، جایگاه و وظیفه انسان در میان آنها مشخص می شود .
رشته های عمده جغرافیای طبیعی عبارتند از :
- ژئومورفولوژی( شناخت و بررسی پیکره خارجی زمین ) ؛ که علم مطالعه فرایندهای تشکیل دهنده ناهمواری های سطح زمین و تحولات آنها بر زندگی انسان امروز است .
- اقلیم شناسی ؛ وظیفه بررسی و طبقه بندی آب و هواهای مسلط بر کره زمین را برعهده دارد و برای این مقصود از داده های هواشناسی کمک می گیرد .
- هیدرولوژی یا آب شناسی ؛ که به بررسی گردش آب در طبیعت و آبهای سطحی و زیرزمینی و چگونگی بهره برداری از آنها می پردازد .
- جغرافیای خاک ؛ وظیفه تشخیص و طبقه بندی خاکهای مناطق مختلف جغرافیایی را برعهده دارد و دارای ارتباط نزدیکی با علم خاک شناسی است .
- جغرافیای زیستی ؛ که پراکندگی جانوران و گیاهان را در مناطق گوناگون سطح زمین مطالعه می کند .
- سنجش از دور ؛ اگرچه مورد استفاده رشته های بسیاری قرار دارد که با منابع زمین سروکار دارند ولی استفاده از این تکنیک در بررسی منابع بالقوه زمین کارایی جغرافیا را در دو بعد طبیعی و انسانی به سرحد کمال رسانده است و جغرافیدانان را در برنامه ریزیهای ملی و منطقه ای دخالتی انکارناپذیر بخشیده است .
درباره این سایت